Türkçe Dilbilgisi

HARFLER
Sesli(Ünlü) a, e, ı, i , o, ö, u, ü						Sessiz(Ünsüz) b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z
Çıkış yeri ve dilin durumuna göre		Dudakların durumuna göre		Ağzın açıklığına göre		Seda bakımından		Teşekkül noktası bakımından							Temas derecesi bakımından
Kalın ünlüler a, ı, o, u	İnce ünlüler e, i, ö, ü	Düz ünlüler a, e, ı, i	Yuvarlak ünlüler o, ö, u, ü	Geniş ünlüler a, e, o, ö	Dar ünlüler ı, i, u, ü	Sedalı ünsüzler b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z	Sedasız ünsüzler ç, f, h, k, p, s, ş, t	Dudak ünsüzleri b, p, m.	Diş-dudak ünsüzleri f, v	Diş ünsüzleri d, t, n, s, z	Damak-diş ünsüzler c, ç, j, ş	Ön damak ünsüzleri g, k, l, r, y	Arka damak ünsüzü ğ	Gırtlak ünsüzü h	Temas derecesi tam olanlar b, c, ç, d, g, k, p, t	Teşekkülünde hava için dar bir geçit bulunan ünsüzler f, ğ, h, j, s, ş, v, z	Teşekkülünde hava için geniş bir geçit bulunan ünsüzler m, n, r, y

Sert sessiz harfler,
Sesli Harfler,
Sessiz harfler,
Türkçemizde kullanılan harflerin Kullanılımı.


Türkçemizde kullanılan harfler 29 tanedir

8 tanesi sesli ( Ünlü )

21 tanesi sessiz ( Ünsüz )


Ünlü harfler Geniş Dar Geniş Dar


-------------------------------------------------------------

Kalın A I O U

İnce E İ Ö Ü





Büyük sesli uyumu :

Bir kelimenin ilk hecesindeki sesli kalınsa , sonraki hecelerin seslileri de

kalın olur.....

Eğer ince olursa , sonraki hecelerin seslileri de ince olur .......

İşte buna Büyük sesli uyumu denir ......



örnek :


**** a + ğaç ; bo + ya ; ge + mi ; kö + pek

kalın kalın kalın kalın ince ince ince ince



Kelimelere eklenen eklerde genellikle bu kurala uyarlar ___________

örnek :

Bö - cek + ler ( ince + ince + ince )

A - kıl + lı ( kalın + kalın + kalın )

Ci - ğer + ci ( ince + ince + ince )



Kural 1 :

Birleşik kelimelerde Büyük sesli uyumu aranmaz ........

örnek :

Boğaziçi ____ B o ğ a z + i ç i ( k + k + i + i )




Atatürk ____ A t a + t ü r k ( k + k + i )




--------------------------------------------------------------


Kural 2 :

( yor ) , ( ken ) , ( ki ) , ( leyin ) ekleri Büyük sesli / ünlü uyumu

kuralına uymaz ....

örnek :

Getiriyor ____ Ge + ti + ri + yor ( ek ) ( i + i + i + k )



sabahki ____ Sa + bah + ki ( k + k + i )



Akşamleyin ___ Ak + şam + le + yin ( k + k + i + i )




---------------------------------------------------------------------


Kural 3 :

Yabancı dillerden dilimize geçmiş kelimelerde Büyük sesli uyumu

aranmaz...


örnek :


K a l e m ; K i t a p ; O t o b ü s ; T e l e v i z y o n

Kalem : ( k + i )

Otobüs : ( k + k + i )

Televizyon : ( i + i + i + k )

--------------------------------------------------------------------



Küçük sesli uyumu :


Kelimelerde Düz ünlülerden ( a , e , ı , i ) sonra düz ünlüler , veya

yuvarlak ünlülerden ( o , ö , u , ü ) sonra ya dar -yuvarlaklar ( u , ü )

yada düz - genişler ( a , e ) gelirse bu uyuma küçük sesli uyumu denir ...


örnek :

Bakırcı ____ Ba + kır + cı ( hepsi düz ünlü )

Yumruklamak ____ Y u m + r u k + l a + m a k ( y.ü + y + d.ü + d.ü )




y.ü : yuvarlak ünlü

y : yuvarlak

d : düz ünlü


SESSİZ ( ÜNSÜZ) HARFLER ve bu harflerle ilgili kurallar :


A- Sürekli sessiz : f,s,ş,h, ğ, j, l,m,n,r,v,y,z.

a-Sert sessiz : f,s,ş,h

b-Yumuşak sessiz : ğ,j,l,m,n,r,v,y,z.


B- Süreksiz sessiz : p,ç,t,k,b,c,g,d.

a-sert sessiz : p,ç,t,k

b- Yumuşak sessiz : b,c,g,d


Kural 1 :

Türkçe kelimelerin kökünde 2 sessiz / ünsüz bulunmaz …..

Örnek :

Z ü p p e . ( p p / iki sessiz ) olmaz ….

M i l l e t ( l l olmaz )

Hü r r i y e t ( r r ) olmaz .

** Bunlar Türkçe kelime değildir . Yabancı dillerden gelmiştir ….




Kural 2 :

Türkçe kelimelerin sonunda yumuşak sessizler ( b,c,d,g) bulunmaz.

Türkçe kelimeler , sert sessizler ( p, ç, t, k ) ile biter ….


Örnek :

Ç o r a b ( yanlış ) ___ Çorap ( doğru )

Ağac ( yanlış ) ___ Ağaç ( doğru )

Kanad ( yanlış ) ___ Kanat ( doğru )

**** Bazı yabancı kelimelerde Yumuşak sessiz bulunur ..

Örnek :

Sac : demirden yapılmış levha

Ad : isim gibi …..



Kural 3 :

Türkçe kelimelerin sonunda ( p,ç,t,k ) gibi sert sessiz harf varsa

Bu kelimeye ünlü / sesli harfle başlayan bir ek ( a,e,ı,i,u,ü,o,ö )

gelirse , kelimenin sonundaki sert sessiz ( p,ç,t,k ) harfleri yumuşar .

Buna sert sessizlerin yumuşaması denilir …….


Örnek1 :

Çorap ___ Çorapı olmaz . ___ Çorabı olur ……

Kanat ___ Kanatı olmaz ___ Kanadı olur .

Bayrak___ Bayrakı olmaz ___ Bayrağı olur …..


Örnek 2:

Ayşe , öğretmene çiçek verdi .

Öğretmen çiçeği ( k _ ğ olur ) kokladı ……




Kural 4 :


Sonu sert sessiz harflerle ( p,ç,t,k,s,ş,h,f ) biten Türkçe kelimelerin sonuna ( b,c,d,g )

yumuşak sessizlerin biriyle başlayan bir ek getirilirse , ekin başındaki harf sertleşir …

Buna SERT SESSİZLERİN BENZEŞMESİ denilir …….


Örnek :

Ağaç ___ Ağaçda olmaz ___ Ağaçta olur …..





ÖNEMLİ NOT :

Son harfleri ( p,ç,t,k ) olan özel isimler ünlü harfle başlayan bir ek alsada değişmez …..

Bu ek KESME İŞARETİ ( ‘ ) ile ayrılır ve yazılır …..






Konu başlığımız C Ü M L E :




________ Bir duyguyu , bir düşünceyi , bir isteği , bir yargıyı ve bir olayı anlatmak için

kurulan söz dizisine CÜMLE denilir ……


örnek :

Çocuklarımı çok seviyorum . ( Duygu )

Kitaplar , solmayan çiçeklerdir. ( Düşünce )

Sağlık için , erken yatıp erken kalkmalı . ( Yargı )

Babacığım ! bizi parka götürürmüsün ? ( İstek )

Dünkü yağmurda evleri su bastı . ( Olay ) anlatıyor ……




________ Kelime veya kelime gruplarının cümledeki görevlerine CÜMLENİN

ÖGELERİ denilir ….


Cümlede 3 türlü ÖGE vardır ..


1- Yüklem ( temel öge )


2- Özne ( temel öge )


3- Tümleç ( yardımcı öge ) dir …….



1- Yüklem :

___ Fiillerin cümledeki görev adına yüklem denir ………


• çekimli fiiller

• Fiilimsiler

• Ek fiil almış isim soylu kelimeler

• Tamlamalar

Cümlede yüklem görevini alabilirler ………


Örnek :


Geldik . ( çekimli fiil )

Yaşamak için ( fiilimsi )

Bilim+dir ( ek fiil almış isim soylu kelime )


***** Yüklem , cümlede öznenin yaptığı iştir / eylemdir ……


***** Cümleye :

NE YAPMAK ? / NE YAPTI ?

NE OLMAK ? / NE OLDU ?

NEDİR ?

Sorularak bulunur …….


Örnek :

Begüm ders çalışıyor . __ Ne yapıyor ? ___ Çalışıyor .. ( yüklem )

Burçin çalışkandır . __ Nedir ? ___ Çalışkandır . ( yüklem )

Camlar bir bir kırılıyor . __ Ne oluyor ? ___ Kırılıyor . ( yüklem )


Not :

Yüklem tek başına cümle olur .


Örnek :

Çalışıyor .

Gidiyorum .

Okuyorsun . gibi ……


Ama yüklemsiz cümle olmaz .

Çünkü yüklemsiz cümlenin bir amacı olmaz …..




2- Özne :

___ Cümlede yüklemin bildirdiği işi / eylemi yapan ve oluştan etkilenen varlığa ÖZNE

denir. …..


( Fiilin kişisi durumunda olan kelime veya kelime gruplarına özne denir .)



***** Cümlenin yüklemine KİM ? sorusu sorularak bulunur ….


Örnek :

Can , bu konuyu iyi çalışmış .

Kim çalışmış ?

Can . ( öznedir )



____ Cümlede özne :


İsim olabilir : İdris bu gün bize geldi .____ Kim geldi ? ___ İdris .

İsim tamlaması olabilir : Ali’nin kalemi kayboldu .__ Ali’nin kalemi = isim tamlaması

İsimleşmiş sıfatlar olabilir : Küçükler buraya gelsin .__ küçükler = isimleşmiş sıfat

Sıfat tamlaması olabilir :Bozuk gıda insanın midesini bozar . __ bozuk gıda …..

Zamir olabilir : Yarın öğretmene sen söyle . __ sen = zamir .

Harf olabilir : B sessiz harftir .___ b = harf


_____ Cümlenin öznesi açıkça belli değilse , yüklemin kişisi cümlenin öznesidir ………

Böyle yüklemim kişisi , özne olursa bu tip öznelere gizli özne denir .


Örnek1 :

Bu konuyu iki saattir anlatıyorsun .

Kim anlatıyor ?

Sen . ( gizli öznedir .) ( yüklemin kişisidir .)


Örnek 2 :

Annemi bu sene kaplıcaya götüreceğiz .

Kim götürecek ?

Biz . ( gizli öznedir .) ( yüklemin kişisidir .)




__________ Cümlenin öznesi bazen hem açık hemde gizli bir şekilde olmayabilir .

Bu durumda cümlenin nesnesi / tümleci , özne kabul edilir.

Bu tür öznelere sözde özne denir .


Örnek :


Kapı durup dururken açıldı .

Kim açtı ?

Belli değil …..

Ne açıldı ?

Kapı .

İşte sözde özne , kapı …. ( nesne )
3- Tümleç :


_______ Cümlede özne ve yüklemin dışındaki kelime veya kelime grupları , o cümlenin

TÜMLECİ olurlar ……..


_______ Tümleçler yüklemin anlamını :

Zaman
Yer
Sebep
Durum

gibi çeşitli yönlerden tamamlayan ve pekiştiren kelime veya kelime gruplarıdır …….


Örnek :

Ben baktım .____ Ben ( özne ) , baktım ( yüklem )

Bu cümle ile ilgili aklımıza şu sorular gelir .

• Nezaman baktım ?
• Nereden baktım ?
• Nereye baktım ?

Bu soruların cevapları ayrı ayrı tümleçlerdir ……

Ve bu cevaplar cümlenin anlamını tamamlarlar .

Soruların cevaplarını cümleye katarsak , cümlemiz ;

‘’ Ben bu gün gözlerimi açtığımda pencereden dışarı baktım …..’’ olur ……

Ben : özne

Bu gün gözlerimi açtığımda pencereden dışarı : tümleç

Baktım : yüklem dir ….




TÜMLEÇLER :

1- Düz tümleç / nesne
2- Dolaylı tümleç
3- Zarf tümleçleri
4- Edat tümleçleri

diye dört bölümde incelenir …….



1- Düz tümleç / nesne :

Yüklemin yaptığı işten doğrudan etkilenen varlığa DÜZ TÜMLEÇ /NESNE denir .

• Tümleçlerin en önemlisi NESNE dir …..



NESNELER :

A-Belirtili nesne

B-Belirtisiz nesne

Diye iki grupta incelenir ….


A- Belirtili nesne :

• İsmin (i) halindeki nesnelerdir

• Yükleme NEYİ , KİMİ soruları sorularak bulunur

Örnek 1:

Selma defterini düşürdü .

Neyi düşürdü ?

Defterini . ( belirtili nesnedir )


Örnek 2:

Nail , Serpil’i itti .

Kimi itti ?

Serpil’i . ( belirtili nesnedir )



B- Belirtisiz nesne :

İsmin ( yalın ) halindeki nesnelerdir …..

• Yükleme NE sorusu sorularak bulunur …..

Örnek:

Begüm kırtasiyeden kalem aldı .

Ne aldı ?

Kalem .( belirtisiz nesnedir )




2- Dolaylı Tümleç :

Yüklemin bildirdiği işlerin ;

Nereye yöneldiğini

Nerede bulunduğunu

Nereden ayrıldığını

bildiren tümleçlerdir …..


______ Cümlede ismin ( e , de , den ) hallerinde bulunurlar ……


______ Dolaylı tümleç ;

Nerede ?

Nereden ?

Nereye ?

Kime ?

Kimde ?

Kimden ?

Soruları ile bulunur …..


Örnek 1 :

Begüm ağaca çıkmış …

Nereye çıkmış ?

Ağaca . ( Dolaylı tümleçtir .)



Örnek 2 :

Kalemim Burçin’de kaldı .

Kimde kaldı ?

Burçin’de . ( Dolaylı tümleçtir .)

Örnek 3 :

Şimdi köprüden geçeceğiz.

Nereden geçeceğiz ?

Köprüden . ( Dolaylı tümleçtir .)





3- Zarf Tümleci :


Yüklemin anlamını yer , zaman , durum , azlık , çokluk bakımından tamamlayan

tümleçlerdir ….


Ne zaman ?

Nasıl ?

Ne kadar ?

Nereye ?

Soruları ile bulunurlar …..


Örnek 1 :

Maça yorgun çıkacağız .

Nasıl çıkacağız ?

Yorgun . ( zarf tümlecidir )



Örnek 2 :


Seni sabahleyin bekliyorduk .

Ne zaman bekliyorduk ?

Sabahleyin . ( Zarf tümlecidir .)

Örnek 3 :


Oyunda çok yorulduk .

Ne kadar yorulduk ?

Çok . ( Zarf tümlecidir …..








4- Edat tümleci :


Yüklemin anlamını araç ve sebep bakımından tamamlar …..


Ne ile ?

Niçin ?

Kim ile ?

Soruları ile bulunur …….


Örnek1 :


İlhancan okula servis arabasıyla gider .

Ne ile gider ?

Servis arabasıyla . ( Edat tümlecidir .)


Örnek 2 :


Ali hasta olduğundan okula gidemedi .

Niçin gidemedi ?

Hasta olduğundan . ( Edat tümlecidir )


Örnek 3 :

Tiyatroya sema ile gittiler .

Kim ile gittiler ?

Sema ile . ( Edat tümleci. )



**** Cümlede ögelerin dizilişi :


1- Genellikle cümlede diziliş sırası :

ÖZNE + TÜMLEÇ + YÜKLEM dir …….


Örnek :

Annem ( özne ) + kardeşimi ( tümleç ) + yıkadı ( yüklem ) .



2- Bir cümlede birdeb fazla tümleç olabilir ……


Örnek :


Burçin ( özne ) dün köprüde Ali’yi ( 3üde tümleç ) görmüş ( yüklem .).




3- Bazı hallerde özne ile tümleç yer değiştirirler .


Örnek :


O gün seni bana ( tümleç ) küçük bir kız çocuğu ( özne ) sordu ( yüklem .)

Olabilir …...

Alıntıdır...