| HARFLER |
|||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sesli(Ünlü) a, e, ı, i , o, ö, u, ü | Sessiz(Ünsüz) b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z | ||||||||||||||||
| Çıkış yeri ve dilin durumuna göre | Dudakların durumuna göre | Ağzın açıklığına göre | Seda bakımından | Teşekkül noktası bakımından | Temas derecesi bakımından | ||||||||||||
| Kalın ünlüler a, ı, o, u | İnce ünlüler e, i, ö, ü | Düz ünlüler a, e, ı, i | Yuvarlak ünlüler o, ö, u, ü | Geniş ünlüler a, e, o, ö | Dar ünlüler ı, i, u, ü | Sedalı ünsüzler b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z | Sedasız ünsüzler ç, f, h, k, p, s, ş, t | Dudak ünsüzleri b, p, m. | Diş-dudak ünsüzleri f, v | Diş ünsüzleri d, t, n, s, z | Damak-diş ünsüzler c, ç, j, ş | Ön damak ünsüzleri g, k, l, r, y | Arka damak ünsüzü ğ | Gırtlak ünsüzü h | Temas derecesi tam olanlar b, c, ç, d, g, k, p, t | Teşekkülünde hava için dar bir geçit bulunan ünsüzler f, ğ, h, j, s, ş, v, z | Teşekkülünde hava için geniş bir geçit bulunan ünsüzler m, n, r, y |
Sert sessiz harfler,
Sesli Harfler,
Sessiz harfler,
Türkçemizde kullanılan harflerin Kullanılımı.
Türkçemizde kullanılan harfler 29 tanedir
8 tanesi sesli ( Ünlü )
21 tanesi sessiz ( Ünsüz )
Ünlü harfler Geniş Dar Geniş Dar
-------------------------------------------------------------
Kalın A I O U
İnce E İ Ö Ü
Büyük sesli uyumu :
Bir kelimenin ilk hecesindeki sesli kalınsa , sonraki hecelerin seslileri de
kalın olur.....
Eğer ince olursa , sonraki hecelerin seslileri de ince olur .......
İşte buna Büyük sesli uyumu denir ......
örnek :
**** a + ğaç ; bo + ya ; ge + mi ; kö + pek
kalın kalın kalın kalın ince ince ince ince
Kelimelere eklenen eklerde genellikle bu kurala uyarlar ___________
örnek :
Bö - cek + ler ( ince + ince + ince )
A - kıl + lı ( kalın + kalın + kalın )
Ci - ğer + ci ( ince + ince + ince )
Kural 1 :
Birleşik kelimelerde Büyük sesli uyumu aranmaz ........
örnek :
Boğaziçi ____ B o ğ a z + i ç i ( k + k + i + i )
Atatürk ____ A t a + t ü r k ( k + k + i )
--------------------------------------------------------------
Kural 2 :
( yor ) , ( ken ) , ( ki ) , ( leyin ) ekleri Büyük sesli / ünlü uyumu
kuralına uymaz ....
örnek :
Getiriyor ____ Ge + ti + ri + yor ( ek ) ( i + i + i + k )
sabahki ____ Sa + bah + ki ( k + k + i )
Akşamleyin ___ Ak + şam + le + yin ( k + k + i + i )
---------------------------------------------------------------------
Kural 3 :
Yabancı dillerden dilimize geçmiş kelimelerde Büyük sesli uyumu
aranmaz...
örnek :
K a l e m ; K i t a p ; O t o b ü s ; T e l e v i z y o n
Kalem : ( k + i )
Otobüs : ( k + k + i )
Televizyon : ( i + i + i + k )
--------------------------------------------------------------------
Küçük sesli uyumu :
Kelimelerde Düz ünlülerden ( a , e , ı , i ) sonra düz ünlüler , veya
yuvarlak ünlülerden ( o , ö , u , ü ) sonra ya dar -yuvarlaklar ( u , ü )
yada düz - genişler ( a , e ) gelirse bu uyuma küçük sesli uyumu denir ...
örnek :
Bakırcı ____ Ba + kır + cı ( hepsi düz ünlü )
Yumruklamak ____ Y u m + r u k + l a + m a k ( y.ü + y + d.ü + d.ü )
y.ü : yuvarlak ünlü
y : yuvarlak
d : düz ünlü
SESSİZ ( ÜNSÜZ) HARFLER ve bu harflerle ilgili kurallar :
A- Sürekli sessiz : f,s,ş,h, ğ, j, l,m,n,r,v,y,z.
a-Sert sessiz : f,s,ş,h
b-Yumuşak sessiz : ğ,j,l,m,n,r,v,y,z.
B- Süreksiz sessiz : p,ç,t,k,b,c,g,d.
a-sert sessiz : p,ç,t,k
b- Yumuşak sessiz : b,c,g,d
Kural 1 :
Türkçe kelimelerin kökünde 2 sessiz / ünsüz bulunmaz …..
Örnek :
Z ü p p e . ( p p / iki sessiz ) olmaz ….
M i l l e t ( l l olmaz )
Hü r r i y e t ( r r ) olmaz .
** Bunlar Türkçe kelime değildir . Yabancı dillerden gelmiştir ….
Kural 2 :
Türkçe kelimelerin sonunda yumuşak sessizler ( b,c,d,g) bulunmaz.
Türkçe kelimeler , sert sessizler ( p, ç, t, k ) ile biter ….
Örnek :
Ç o r a b ( yanlış ) ___ Çorap ( doğru )
Ağac ( yanlış ) ___ Ağaç ( doğru )
Kanad ( yanlış ) ___ Kanat ( doğru )
**** Bazı yabancı kelimelerde Yumuşak sessiz bulunur ..
Örnek :
Sac : demirden yapılmış levha
Ad : isim gibi …..
Kural 3 :
Türkçe kelimelerin sonunda ( p,ç,t,k ) gibi sert sessiz harf varsa
Bu kelimeye ünlü / sesli harfle başlayan bir ek ( a,e,ı,i,u,ü,o,ö )
gelirse , kelimenin sonundaki sert sessiz ( p,ç,t,k ) harfleri yumuşar .
Buna sert sessizlerin yumuşaması denilir …….
Örnek1 :
Çorap ___ Çorapı olmaz . ___ Çorabı olur ……
Kanat ___ Kanatı olmaz ___ Kanadı olur .
Bayrak___ Bayrakı olmaz ___ Bayrağı olur …..
Örnek 2:
Ayşe , öğretmene çiçek verdi .
Öğretmen çiçeği ( k _ ğ olur ) kokladı ……
Kural 4 :
Sonu sert sessiz harflerle ( p,ç,t,k,s,ş,h,f ) biten Türkçe kelimelerin sonuna ( b,c,d,g )
yumuşak sessizlerin biriyle başlayan bir ek getirilirse , ekin başındaki harf sertleşir …
Buna SERT SESSİZLERİN BENZEŞMESİ denilir …….
Örnek :
Ağaç ___ Ağaçda olmaz ___ Ağaçta olur …..
ÖNEMLİ NOT :
Son harfleri ( p,ç,t,k ) olan özel isimler ünlü harfle başlayan bir ek alsada değişmez …..
Bu ek KESME İŞARETİ ( ‘ ) ile ayrılır ve yazılır …..
Konu başlığımız C Ü M L E :
________ Bir duyguyu , bir düşünceyi , bir isteği , bir yargıyı ve bir olayı anlatmak için
kurulan söz dizisine CÜMLE denilir ……
örnek :
Çocuklarımı çok seviyorum . ( Duygu )
Kitaplar , solmayan çiçeklerdir. ( Düşünce )
Sağlık için , erken yatıp erken kalkmalı . ( Yargı )
Babacığım ! bizi parka götürürmüsün ? ( İstek )
Dünkü yağmurda evleri su bastı . ( Olay ) anlatıyor ……
________ Kelime veya kelime gruplarının cümledeki görevlerine CÜMLENİN
ÖGELERİ denilir ….
Cümlede 3 türlü ÖGE vardır ..
1- Yüklem ( temel öge )
2- Özne ( temel öge )
3- Tümleç ( yardımcı öge ) dir …….
1- Yüklem :
___ Fiillerin cümledeki görev adına yüklem denir ………
• çekimli fiiller
• Fiilimsiler
• Ek fiil almış isim soylu kelimeler
• Tamlamalar
Cümlede yüklem görevini alabilirler ………
Örnek :
Geldik . ( çekimli fiil )
Yaşamak için ( fiilimsi )
Bilim+dir ( ek fiil almış isim soylu kelime )
***** Yüklem , cümlede öznenin yaptığı iştir / eylemdir ……
***** Cümleye :
NE YAPMAK ? / NE YAPTI ?
NE OLMAK ? / NE OLDU ?
NEDİR ?
Sorularak bulunur …….
Örnek :
Begüm ders çalışıyor . __ Ne yapıyor ? ___ Çalışıyor .. ( yüklem )
Burçin çalışkandır . __ Nedir ? ___ Çalışkandır . ( yüklem )
Camlar bir bir kırılıyor . __ Ne oluyor ? ___ Kırılıyor . ( yüklem )
Not :
Yüklem tek başına cümle olur .
Örnek :
Çalışıyor .
Gidiyorum .
Okuyorsun . gibi ……
Ama yüklemsiz cümle olmaz .
Çünkü yüklemsiz cümlenin bir amacı olmaz …..
2- Özne :
___ Cümlede yüklemin bildirdiği işi / eylemi yapan ve oluştan etkilenen varlığa ÖZNE
denir. …..
( Fiilin kişisi durumunda olan kelime veya kelime gruplarına özne denir .)
***** Cümlenin yüklemine KİM ? sorusu sorularak bulunur ….
Örnek :
Can , bu konuyu iyi çalışmış .
Kim çalışmış ?
Can . ( öznedir )
____ Cümlede özne :
İsim olabilir : İdris bu gün bize geldi .____ Kim geldi ? ___ İdris .
İsim tamlaması olabilir : Ali’nin kalemi kayboldu .__ Ali’nin kalemi = isim tamlaması
İsimleşmiş sıfatlar olabilir : Küçükler buraya gelsin .__ küçükler = isimleşmiş sıfat
Sıfat tamlaması olabilir :Bozuk gıda insanın midesini bozar . __ bozuk gıda …..
Zamir olabilir : Yarın öğretmene sen söyle . __ sen = zamir .
Harf olabilir : B sessiz harftir .___ b = harf
_____ Cümlenin öznesi açıkça belli değilse , yüklemin kişisi cümlenin öznesidir ………
Böyle yüklemim kişisi , özne olursa bu tip öznelere gizli özne denir .
Örnek1 :
Bu konuyu iki saattir anlatıyorsun .
Kim anlatıyor ?
Sen . ( gizli öznedir .) ( yüklemin kişisidir .)
Örnek 2 :
Annemi bu sene kaplıcaya götüreceğiz .
Kim götürecek ?
Biz . ( gizli öznedir .) ( yüklemin kişisidir .)
__________ Cümlenin öznesi bazen hem açık hemde gizli bir şekilde olmayabilir .
Bu durumda cümlenin nesnesi / tümleci , özne kabul edilir.
Bu tür öznelere sözde özne denir .
Örnek :
Kapı durup dururken açıldı .
Kim açtı ?
Belli değil …..
Ne açıldı ?
Kapı .
İşte sözde özne , kapı …. ( nesne )
3- Tümleç :
_______ Cümlede özne ve yüklemin dışındaki kelime veya kelime grupları , o cümlenin
TÜMLECİ olurlar ……..
_______ Tümleçler yüklemin anlamını :
Zaman
Yer
Sebep
Durum
gibi çeşitli yönlerden tamamlayan ve pekiştiren kelime veya kelime gruplarıdır …….
Örnek :
Ben baktım .____ Ben ( özne ) , baktım ( yüklem )
Bu cümle ile ilgili aklımıza şu sorular gelir .
• Nezaman baktım ?
• Nereden baktım ?
• Nereye baktım ?
Bu soruların cevapları ayrı ayrı tümleçlerdir ……
Ve bu cevaplar cümlenin anlamını tamamlarlar .
Soruların cevaplarını cümleye katarsak , cümlemiz ;
‘’ Ben bu gün gözlerimi açtığımda pencereden dışarı baktım …..’’ olur ……
Ben : özne
Bu gün gözlerimi açtığımda pencereden dışarı : tümleç
Baktım : yüklem dir ….
TÜMLEÇLER :
1- Düz tümleç / nesne
2- Dolaylı tümleç
3- Zarf tümleçleri
4- Edat tümleçleri
diye dört bölümde incelenir …….
1- Düz tümleç / nesne :
Yüklemin yaptığı işten doğrudan etkilenen varlığa DÜZ TÜMLEÇ /NESNE denir .
• Tümleçlerin en önemlisi NESNE dir …..
NESNELER :
A-Belirtili nesne
B-Belirtisiz nesne
Diye iki grupta incelenir ….
A- Belirtili nesne :
• İsmin (i) halindeki nesnelerdir
• Yükleme NEYİ , KİMİ soruları sorularak bulunur
Örnek 1:
Selma defterini düşürdü .
Neyi düşürdü ?
Defterini . ( belirtili nesnedir )
Örnek 2:
Nail , Serpil’i itti .
Kimi itti ?
Serpil’i . ( belirtili nesnedir )
B- Belirtisiz nesne :
İsmin ( yalın ) halindeki nesnelerdir …..
• Yükleme NE sorusu sorularak bulunur …..
Örnek:
Begüm kırtasiyeden kalem aldı .
Ne aldı ?
Kalem .( belirtisiz nesnedir )
2- Dolaylı Tümleç :
Yüklemin bildirdiği işlerin ;
Nereye yöneldiğini
Nerede bulunduğunu
Nereden ayrıldığını
bildiren tümleçlerdir …..
______ Cümlede ismin ( e , de , den ) hallerinde bulunurlar ……
______ Dolaylı tümleç ;
Nerede ?
Nereden ?
Nereye ?
Kime ?
Kimde ?
Kimden ?
Soruları ile bulunur …..
Örnek 1 :
Begüm ağaca çıkmış …
Nereye çıkmış ?
Ağaca . ( Dolaylı tümleçtir .)
Örnek 2 :
Kalemim Burçin’de kaldı .
Kimde kaldı ?
Burçin’de . ( Dolaylı tümleçtir .)
Örnek 3 :
Şimdi köprüden geçeceğiz.
Nereden geçeceğiz ?
Köprüden . ( Dolaylı tümleçtir .)
3- Zarf Tümleci :
Yüklemin anlamını yer , zaman , durum , azlık , çokluk bakımından tamamlayan
tümleçlerdir ….
Ne zaman ?
Nasıl ?
Ne kadar ?
Nereye ?
Soruları ile bulunurlar …..
Örnek 1 :
Maça yorgun çıkacağız .
Nasıl çıkacağız ?
Yorgun . ( zarf tümlecidir )
Örnek 2 :
Seni sabahleyin bekliyorduk .
Ne zaman bekliyorduk ?
Sabahleyin . ( Zarf tümlecidir .)
Örnek 3 :
Oyunda çok yorulduk .
Ne kadar yorulduk ?
Çok . ( Zarf tümlecidir …..
4- Edat tümleci :
Yüklemin anlamını araç ve sebep bakımından tamamlar …..
Ne ile ?
Niçin ?
Kim ile ?
Soruları ile bulunur …….
Örnek1 :
İlhancan okula servis arabasıyla gider .
Ne ile gider ?
Servis arabasıyla . ( Edat tümlecidir .)
Örnek 2 :
Ali hasta olduğundan okula gidemedi .
Niçin gidemedi ?
Hasta olduğundan . ( Edat tümlecidir )
Örnek 3 :
Tiyatroya sema ile gittiler .
Kim ile gittiler ?
Sema ile . ( Edat tümleci. )
**** Cümlede ögelerin dizilişi :
1- Genellikle cümlede diziliş sırası :
ÖZNE + TÜMLEÇ + YÜKLEM dir …….
Örnek :
Annem ( özne ) + kardeşimi ( tümleç ) + yıkadı ( yüklem ) .
2- Bir cümlede birdeb fazla tümleç olabilir ……
Örnek :
Burçin ( özne ) dün köprüde Ali’yi ( 3üde tümleç ) görmüş ( yüklem .).
3- Bazı hallerde özne ile tümleç yer değiştirirler .
Örnek :
O gün seni bana ( tümleç ) küçük bir kız çocuğu ( özne ) sordu ( yüklem .)
Olabilir …...
Alıntıdır...
